Zwolle lag en ligt nog steeds op een kruispunt van wegen. Over respectievelijk vanuit deze stad liepen daardoor vroeger al diverse belangrijke postroutes.
Tot de oudste postverbindingen van Nederland behoort die tussen de Duitse Hanzesteden aan de Noord- en Oostzee. Reeds in de eerste helft van de 14e eeuw worden koopmansboden vermeld die vanuit Nederland naar de Hanzesteden trokken. Ook Zwolle was een Hanzestad. Al in de 13e eeuw drijft Zwolle handel met Duitsland. Mogelijk was de stad al in 1272 lid van de Hanze, maar bewijzen daarvoor zijn niet gevonden. In 9 juni 1407 treedt Zwolle opnieuw toe tot het Hanzeverbond. Toen besloten de hensestede in Lübeck dat de Zwollenaren gemachtigd waren "des copmans recht to bruken, also se eer gedan hebben."
Brief van Stettin 3 april 1582 per bodeloop via Hamburg - Bremen - Lingen - Zwolle - Amsterdam - Antwerpen - Brussel - Namen - Flamisool -Lieser (Moezel) - Eckweiler - Wöllstein - Bobenheim naar Speyer (Spire). Aankomst op 9 mei 1582. Er wordt aan getwijfeld of dit inderdaad de gevolgde route is.
In de Hamburger Botenordnung der Hanse van 1580 en in een Hamburgse ordonantie van 28 februari 1607 wordt een geregelde postverbinding van Hamburg over Bremen, Groningen, Friesland over de Zuiderzee naar Amsterdam en terug beschreven. Die bodeloop (te voet) duurde toen ongeveer zes tot zeven dagen.
Vanaf 1634 werd de route geheel over land gevolgd, nu van Hamburg via Bremen, Wildeshausen, Lingen, Hardenberg, Zwolle en Amersfoort naar Amsterdam. Deze reis duurde 2½ dag en is de voor de Zwolse economie belangrijkste postroute geweest.
Het Hamburger Rit werd vanaf 1659 met postiljons uitgevoerd (te paard). In Lingen werd de postzak door de Duitse postiljon aan zijn Hollandse collega overgedragen. De brieven voor Zwolle en het noorden van Nederland werden te Zwolle afgegeven. Omgekeerd werden de brieven richting Lingen en Hamburg bij de post uit Amsterdam gevoegd. Een gedeelte van het port was voor de postmeester in Zwolle bestemd.
Op 10 maart 1753 besloten de commissarissen van de Hollandse Statenpost dat alle postzakken van het Hamburger Rit eerst naar Amsterdam moesten. Post voor andere plaatsen in ons land, ook voor Zwolle, werd vervolgens vanuit Amsterdam doorgezonden. De postzak werd dus in Zwolle niet meer opengemaakt voor de lokale post. Dit gold ook in omgekeerde richting: alle post voor Hamburg moest eerst naar Amsterdam. Daar vond men het bezwaarlijk dat in Utrecht en Zwolle belangrijke handels- en scheepsberichten eerder bekend waren dan in de hoofdstad.
Het Hamburger Rit liep vanaf 1810 niet meer over Zwolle maar via Deventer naar Almelo, Lingen en verder. Hiermee was de rol van Zwolle in deze belangrijke postverbinding uitgespeeld.
De verbinding tussen ’s-Gravenhage, Utrecht en Zwolle werd het Zwolse Rit genoemd. De rit viel onder het beheer van de Haagse postmeesters. Na de dood van de Haagse postmeester E.J. van Hoboken in 1783 nam de stad Zwolle deze rit in eigen beheer.
Voor de aansluiting tussen Groningen en het westen van het land onderhield de stad Groningen sinds 1669 een tweewekelijkse postverbinding met Zwolle: het Groninger Rit. Van hier uit was er aansluiting op de Zwolse Rit naar het westen des lands. In 1628 werd deze rit wekelijks uitgevoerd. In 1663 werd de route door vier boden gedaan.
Notificatie waarin wordt aangekondigd dat vanaf 29 mei 1703 een postwagen zal rijden tusen Zwolle en Groningen, te Zwolle vanaf het huis van Klaas Kannegieter aan de Grote Markt, genaamd "De Zeven Provinciën" met tussenstop in De Wijk, Anhalt, Beilen en Assen. (HCO Zwolle)
In 1669 werd een postkantoor in Zwolle geopend, het Gronings Postkantoor. De aldaar gestationeerde Groningse commies, ook wel factor genoemd, werkte onafhankelijk van de Zwolse postmeester. Hij was alleen bevoegd voor de transitore post tussen Groningen en ´s Gravenhage. De door hem ontvangen brieven uit Zwolle diende hij aan de Zwolse postmeester te overhandigen.
Op 29 mei 1703 begon vanuit Zwolle een postwagen naar Groningen te rijden. Deze postwagen vertrok “vanuit het huis van Klaas Kannegieter, genaamd De Zeven Provinciën aan de Grote Markt”.
De correspondentie van Friesland op Holland geschiedde voor 1663 over de Zuiderzee. In dat jaar besloot men tot oprichting van de landpost, het z.g. Friese Rit, van Leeuwarden op Zwolle, waar men aansluiting had op Utrecht, ’s-Gravenhage, enz.
Brief van Goes naar "een goede friendt tot Zwol". 1632. Verzonden "met frient".
In 1696 werd tussen Münster en Zwolle een postwagenrit ingesteld. Hierdoor kreeg de Duitse Post verbinding met onze noordelijke provincies. Münster had hiervoor een kantoor in Zwolle, het Münsters Posthuis, gelegen aan de huidige Thorbeckegracht 10. De route liep door Goor, Enschede, Gronau en Steinfurt. Op 8 september 1715 werd Joost Berent Meese tot postmeester op Münster aangesteld.
Notificatie uit 1712 waarin wordt aangekondigd dat er een postwagen zal rijden tussen Zwolle en Amersfoort. Te Zwolle vanaf herberg "De Witte Wan" aan de Grote Markt. Er is aansluiting met de postwagens uit Münster en Groningen (HCO Zwolle).
Voorts waren er nog enkele meer regionale postverbindingen. Zo was er een verbinding met Kampen per trekschuit, reden er postwagens naar Almelo (1795), Ootmarsum en Lingen/Bielefeld (1756) en naar Deventer met verbinding naar Zutphen en Arnhem. De postwagen uit Amersfoort kwam in 1712 eenmaal per week aan op de Grote Markt bij herberg De Witte Wan. Deze had aansluiting met de postwagens op Groningen en Münster. In 1762 had de familie De Haan de rit Amersfoort-Zwolle-Lingen aangenomen voor ƒ 3.200 per jaar. Daarnaast was een rijloon en ƒ 3.000 gratificatie bedongen.
Het platteland van Overijssel was verder overgelaten aan de dorpsboden en de doortrekkende wagendiensten en postiljons. Verschillende plaatsen ontvingen hun brieven door de rit van Zwolle op Lingen.
Zwolse Schryfkalender uit 1828 waarin diverse postwagendiensten worden vermeld, met afbeelding van Zwolle (HCO Zwolle)
Een dagelijkse postverbinding tussen de postkantoren in Nederland kwam op 1 oktober 1817 tot stand. Men was nu niet meer gebonden aan de data van vertrek van de verschillende postwagendiensten.
Advertentie in de Zwolsche Courant, 12 april 1870
Laatst bijgewerkt op
15.09.2023 10:23
uur.
Copyright © 2019 -
G.L. van Welie FRPSL
Secretaris van de Nederlandse Academie voor Filatelie
Representative of the Royal Philatelic Society London for the Netherlands
Niets uit deze website mag worden gekopieerd, verspreid en/of gepubliceerd zonder schriftelijke toestemming van de auteur.
Heeft u aanvullingen of opmerkingen?